మోక్షసన్న్యాసయోగ: 2 (అథ అష్టాదశోధ్యాయః, భగవద్గీత)

న ద్వేష్ట్యకుశలం కర్మ
కుశలే నానుషజ్జతే,
త్యాగీ సత్త్వసమావిష్టో
మేధావీ ఛిన్న సంశయః

సత్త్వగుణముతో గూడినవాడును, ప్రజ్ఞాశాలియు, సంశయములను బోగొట్టుకొనినవాడునునగు త్యాగశీలుడు, అశుభమును, కామ్యమును, దుఃఖకరము నగు కర్మను ద్వేషింపడు. శుభమును, నిష్కామమును, సుఖకరమునగు కర్మయందు ఆసక్తుడుకాడు. (అభిమానము కలిగియుండడు).

న హి దేహభృతా శక్యం
త్యక్తుం కర్మాణ్య శేషతః,
యస్తు కర్మఫలత్యాగీ
స త్యాగీత్యభిధీయతే.

కర్మములను పూర్తిగా విడుచుటకు దేహధారియగు జీవునకు సాధ్యముకాదు. ఎవడు కర్మముల యొక్క ఫములను విడుచుచున్నాడో అట్టివాడే త్యాగియని పిలువబడుచున్నాడు. 

అనిష్టమిష్టం మిశ్రం చ
త్రివిధం కర్మణః ఫలమ్‌,
భవత్య త్యాగినాం ప్రేత్య
న తు సన్న్యాసినాం క్వచిత్.

దుఃఖకరమైనదియు, సుఖకరమైనదియు, సుఖదుఃఖములు రెండును గలసినదియునగు మూడు విధములైన కర్మఫలము కర్మఫలత్యాగము చేయనివారలకు మరణానంతరము కలుగుచున్నది. కర్మఫలత్యాగము చేసినవారికన్ననో అవి యెన్నటికిని కలుగనేరవు. 

పఞ్చైతాని మహాబాహో
కారణాని నిభోధ మే,
సాంఖ్యే కృతాంతే ప్రోక్తాని
సిద్ధయే సర్వకర్మణామ్‌.

గొప్ప బాహువులుకల ఓ అర్జునా! సమస్త కర్మలునెరవేరుటకు కర్మకాండయొక్క అంతమును దెలుపు సాంఖ్యశాస్త్రమునందు చెప్పబడిన ఈ ఐదు కారణములను నావలన తెలిసికొనుము.

అధిష్ఠానం తథా కర్తా
కరణం చ పృథగ్విధమ్‌,
వివిధాశ్చ పృథ క్చేష్టా
దైవం చైవాత్ర పఞ్చమమ్‌

ఈ కర్మాచరణ విషయమున 1. శరీరము 2. కర్త 3. వివిధములగు ఇంద్రియములు 4. పలువిధములుగను, వేరు వేరుగను నుండు క్రియలు (వ్యాపారములు) ఐదవదియగు 5. దైవమును కారణములుగా నున్నవి.

శరీరవాజ్మనోభిర్య
త్కర్మ ప్రారభతే నరః,
న్యాయ్యం వా విపరీతం వా
పఞై తే తస్య హేతవః.

మనుజుడు శరీరము, వాక్కు, మనస్సు అనువీనిచేత న్యాయమైనట్టిగాని (శాస్త్రీయమైనట్టి) గాని, అన్యాయమైనట్టి (అశాస్త్రీయమైనట్టి) గాని ఏ కర్మమును ప్రారంభించుచున్నాడో, దాని కీయైదున్ను కారణములైయున్నవి .

తత్రైవం సతి కర్తార
మాత్మానం కేవలం తు యః,
పశ్యత్యకృతబుద్ధిత్వా
న్న స పశ్యతి దుర్మతిః.

కర్మవిషయమందిట్లుండగా (పైనదెల్పిన అయిదున్ను కారణములై యుండగా) ఎవడు సంస్కరింపబడని బుద్ధిగలవాడగుటచే, నిరుపాధికుడగు ఆత్మను కర్తగా తలంచుచున్నాడో, అట్టి అవివేకి కర్మము యొక్క గాని, ఆత్మ యొక్కగాని, వాస్తవ స్వరూపమును ఎఱుగకున్నాడు.

యస్య నాహంకృతో భావో
బుద్ధిర్యస్య న లిప్యతే,
హత్వాపి స ఇమాన్‌
లోకాన్న హంతి న నిబధ్యతే.

ఎవనికి ' నేను' కర్తను అను తలంపులేదో, ఎవని యొక్క బుద్ధి విషయములను కర్మలను అంటదో అతడీ ప్రాణులన్నిటిని చంపినను వాస్తవముగ ఏమియు చంపుటలేదు. మఱియు నతడు కర్మలచే, పాపముచే బంధింపబడుటయులేదు.

జ్ఞానం జ్ఞేయం పరిజ్ఞాతా
త్రివిధా కర్మచోదనా,
కరణం కర్మ కర్తేతి
త్రివిధః కర్మసంగ్రహః.

కర్మమునకు హేతువు తెలివి, తెలియదగిన వస్తువు, తెలియువాడు అని మూడు విధములుగ నున్నది. అట్లే కర్మ కాధారమున్ను ఉపకరణము (సాధనము), క్రియ, చేయువాడు - అని మూడు విధములుగ నున్నది.