ప్రథమోఽధ్యాయః – అర్జునవిషాదయోగః

ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ – ధర్మక్షేత్రే కురుక్షేత్రే సమవేతా యుయుత్సవః | మామకాః పాండవాశ్చైవ కిమకుర్వత సంజయ || ౧ || సంజయ ఉవాచ – దృష్ట్వా తు పాండవానీకం వ్యూఢం దుర్యోధనస్తదా | ఆచార్యముపసంగమ్య రాజా వచనమబ్రవీత్ || ౨ || పశ్యైతాం పాండుపుత్రాణామాచార్య మహతీం చమూమ్ | వ్యూఢాం ద్రుపదపుత్రేణ తవ శిష్యేణ ధీమతా || ౩ || అత్ర శూరా మహేష్వాసా భీమార్జునసమా యుధి | యుయుధానో విరాటశ్చ ద్రుపదశ్చ మహారథః || ౪ || ధృష్టకేతుశ్చేకితానః కాశిరాజశ్చ వీర్యవాన్ | పురుజిత్కుంతిభోజశ్చ శైబ్యశ్చ నరపుంగవః || ౫ || యుధామన్యుశ్చ విక్రాన్త ఉత్తమౌజాశ్చ వీర్యవాన్ | సౌభద్రో ద్రౌపదేయాశ్చ సర్వ ఏవ మహారథాః || ౬ || అస్మాకం తు విశిష్టా యే తాన్నిబోధ ద్విజోత్తమ | నాయకా మమ సైన్యస్య సంజ్ఞార్థం తాన్బ్రవీమి తే || ౭ || భవాన్భీష్మశ్చ కర్ణశ్చ కృపశ్చ సమితింజయః | అశ్వత్థామా వికర్ణశ్చ సౌమదత్తిస్తథైవ చ || ౮ || అన్యే చ బహవః శూరా మదర్థే త్యక్తజీవితాః | నానాశస్త్రప్రహరణాః సర్వే యుద్ధవిశారదాః || ౯ || అపర్యాప్తం తదస్మాకం బలం భీష్మాభిరక్షితమ్ | పర్యాప్తం త్విదమేతేషాం బలం భీమాభిరక్షితమ్ || ౧౦ || అయనేషు చ సర్వేషు యథాభాగమవస్థితాః | భీష్మమేవాభిరక్షంతు భవంతః సర్వ ఏవ హి || ౧౧ || తస్య సంజనయన్హర్షం కురువృద్ధః పితామహః | సింహనాదం వినద్యోచ్చైః శంఖం దధ్మౌ ప్రతాపవాన్ || ౧౨ || తతః శంఖాశ్చ భేర్యశ్చ పణవానకగోముఖాః | సహసైవాభ్యహన్యంత స శబ్దస్తుములోఽభవత్ || ౧౩ || తతః శ్వేతైర్హయైర్యుక్తే మహతి స్యందనే స్థితౌ | మాధవః పాండవశ్చైవ దివ్యౌ శంఖౌ ప్రదధ్మతుః || ౧౪ || పాంచజన్యం హృషీకేశో దేవదత్తం ధనంజయః | పౌండ్రం దధ్మౌ మహాశంఖం భీమకర్మా వృకోదరః || ౧౫ || అనంతవిజయం రాజా కుంతీపుత్రో యుధిష్ఠిరః | నకులః సహదేవశ్చ సుఘోషమణిపుష్పకౌ || ౧౬ || కాశ్యశ్చ పరమేష్వాసః శిఖండీ చ మహారథః | ధృష్టద్యుమ్నో విరాటశ్చ సాత్యకిశ్చాపరాజితః || ౧౭ || ద్రుపదో ద్రౌపదేయాశ్చ సర్వశః పృథివీపతే | సౌభద్రశ్చ మహాబాహుః శంఖాన్దధ్ముః పృథక్పృథక్ || ౧౮ || స ఘోషో ధార్తరాష్ట్రాణాం హృదయాని వ్యదారయత్ | నభశ్చ పృథివీం చైవ తుములోఽభ్యనునాదయన్ || ౧౯ || అథ వ్యవస్థితాన్దృష్ట్వా ధార్తరాష్ట్రాన్ కపిధ్వజః | ప్రవృత్తే శస్త్రసమ్పాతే ధనురుద్యమ్య పాండవః | హృషీకేశం తదా వాక్యమిదమాహ మహీపతే || ౨౦ || అర్జున ఉవాచ – సేనయోరుభయోర్మధ్యే రథం స్థాపయ మేఽచ్యుత | యావదేతాన్నిరీక్షేఽహం యోద్ధుకామానవస్థితాన్ || ౨౧ || కైర్మయా సహ యోద్ధవ్యమస్మిన్ రణసముద్యమే || ౨౨ || యోత్స్యమానానవేక్షేఽహం య ఏతేఽత్ర సమాగతాః | ధార్తరాష్ట్రస్య దుర్బుద్ధేర్యుద్ధే ప్రియచికీర్షవః || ౨౩ || సంజయ ఉవాచ – ఏవముక్తో హృషీకేశో గుడాకేశేన భారత | సేనయోరుభయోర్మధ్యే స్థాపయిత్వా రథోత్తమమ్ || ౨౪ || భీష్మద్రోణప్రముఖతః సర్వేషాం చ మహీక్షితామ్ | ఉవాచ పార్థ పశ్యైతాన్సమవేతాన్కురూనితి || ౨౫ || తత్రాపశ్యత్ స్థితాన్ పార్థః పితౄనథ పితామహాన్ | ఆచార్యాన్మాతులాన్ భ్రాతౄన్ పుత్రాన్ పౌత్రాన్ సఖీంస్తథా | శ్వశురాన్సుహృదశ్చైవ సేనయోరుభయోరపి || ౨౬ || తాన్సమీక్ష్య స కౌంతేయః సర్వాన్బంధూనవస్థితాన్ | కృపయా పరయావిష్టో విషీదన్నిదమబ్రవీత్ || ౨౭ || అర్జున ఉవాచ – దృష్ట్వేమం స్వజనం కృష్ణ యుయుత్సుం సముపస్థితమ్ | సీదంతి మమ గాత్రాణి ముఖం చ పరిశుష్యతి || ౨౮ || వేపథుశ్చ శరీరే మే రోమహర్షశ్చ జాయతే | గాండీవం స్రంసతే హస్తాత్త్వక్చైవ పరిదహ్యతే || ౨౯ || న చ శక్నోమ్యవస్థాతుం భ్రమతీవ చ మే మనః | నిమిత్తాని చ పశ్యామి విపరీతాని కేశవ || ౩౦ || న చ శ్రేయోఽనుపశ్యామి హత్వా స్వజనమాహవే | న కాంక్షే విజయం కృష్ణ న చ రాజ్యం సుఖాని చ || ౩౧ || కిం నో రాజ్యేన గోవింద కిం భోగైర్జీవితేన వా | యేషామర్థే కాంక్షితం నో రాజ్యం భోగాః సుఖాని చ || ౩౨ || త ఇమేఽవస్థితా యుద్ధే ప్రాణాం స్త్యక్త్వా ధనాని చ | ఆచార్యాః పితరః పుత్రాస్తథైవ చ పితామహాః || ౩౩ || మాతులాః శ్వశురాః పౌత్రాః శ్యాలాః సంబంధినస్తథా | ఏతాన్న హంతుమిచ్ఛామి ఘ్నతోఽపి మధుసూదన || ౩౪ || అపి త్రైలోక్యరాజ్యస్య హేతోః కిం ను మహీకృతే | నిహత్య ధార్తరాష్ట్రాన్నః కా ప్రీతిః స్యాజ్జనార్దన || ౩౫ || పాపమేవాశ్రయేదస్మాన్ హత్వైతానాతతాయినః | తస్మాన్నార్హా వయం హంతుం ధార్తరాష్ట్రాన్ స్వబాంధవాన్ | స్వజనం హి కథం హత్వా సుఖినః స్యామ మాధవ || ౩౬ || యద్యప్యేతే న పశ్యంతి లోభోపహతచేతసః | కులక్షయకృతం దోషం మిత్రద్రోహే చ పాతకమ్ || ౩౭ || కథం న జ్ఞేయమస్మాభిః పాపాదస్మాన్నివర్తితుమ్ | కులక్షయకృతం దోషం ప్రపశ్యద్భిర్జనార్దన || ౩౮ || కులక్షయే ప్రణశ్యంతి కులధర్మాః సనాతనాః | ధర్మే నష్టే కులం కృత్స్నమధర్మోఽభిభవత్యుత || ౩౯ || అధర్మాభిభవాత్ కృష్ణ ప్రదుష్యంతి కులస్త్రియః | స్త్రీషు దుష్టాసు వార్ష్ణేయ జాయతే వర్ణసంకరః || ౪౦ || సంకరో నరకాయైవ కులఘ్నానాం కులస్య చ | పతంతి పితరో హ్యేషాం లుప్తపిండోదకక్రియాః || ౪౧ || దోషైరేతైః కులఘ్నానాం వర్ణసంకరకారకైః | ఉత్సాద్యంతే జాతిధర్మాః కులధర్మాశ్చ శాశ్వతాః || ౪౨ || ఉత్సన్నకులధర్మాణాం మనుష్యాణాం జనార్దన | నరకే నియతం వాసో భవతీత్యనుశుశ్రుమ || ౪౩ || అహో బత మహత్పాపం కర్తుం వ్యవసితా వయమ్ | యద్రాజ్యసుఖలోభేన హంతుం స్వజనముద్యతాః || ౪౪ || యది మామప్రతీకారమశస్త్రం శస్త్రపాణయః | ధార్తరాష్ట్రా రణే హన్యుస్తన్మే క్షేమతరం భవేత్ || ౪౫ || సంజయ ఉవాచ – ఏవముక్త్వార్జునః సంఖ్యే రథోపస్థ ఉపావిశత్ | విసృజ్య సశరం చాపం శోకసంవిగ్నమానసః || ౪౭ || ఇతి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే అర్జునవిషాదయోగో నామ ప్రథమోఽధ్యాయః || ౧ ||